پيش بيني عرضه و تقاضاي انواع گوشت در ايران دكتر سيدجواد قريشي ابهري 1 ٢٥ مقدمه در دنياي برنامه ريزي اقتصادي يكي از مهمترين نيازها توانايي پيش بيني به نحوي است كه قادر باشد روندها فصلها و ديگر حالات اطلاعات را محاسبه نمايد. بعنوان مثال در مديريت چرخة عرضه پيش بيني تقاضا بر اساس يك روند منطقي براي تعداد بسيار زيادي از سريهاي زماني احتياج مي باشد تا عرضه كننده بتواند به همان اندازه موجودي براي يك سطح قابل قبول از خدمات به مشتريان عرضه نمايد. در بررسي موضوع و روشهاي بكارگرفته شده جهت پيش بيني بر اساس فروض گوناگون سازمانها و محققين از روشهاي مختلفي استفاده كرده اند. از ا ن جمله: در گزارش عرضه و تقاضاي محصولات اساسي كشاورزي سازمان برنامه و بودجه اين گزارش با هدف تعيين ميزان موادغذايي مورد نياز در سالهاي ا تي بر اساس روند جمعيت كشور در سنين مختلف در سالهاي 1355 1343 1335 تعيين و محاسبه گرديده و سپس بر اساس جيرة معمولي غذايي كه در اين گزارش براي يك فرد اراي ه شده است مقدار كالري مورد نياز يك فرد محاسبه گرديده و از تقسيم نتايج محاسبات فوق الذكر و تا ثير ضريب حاصل در ميزان موادغذايي يك جيرة معمولي يادشده مقدار موادغذايي مورد نياز نان برنج گوشت شير تخم مرغ و حبوبات براي كل كشور در سالهاي ذكر شده بدست ا مده و به اين ترتيب با تعميم روند مصرف انواع موادغذايي در سالهاي مذكور و پيش بيني جمعيت در سالهاي ا ينده نياز به هر يك از موادغذايي براي سالهاي 1365 1360 و پيش بيني گرديده است (مو سسة تحقيقات اقتصاد كشاورزي 1369). در گزارش ديگري سازمان برنامه و بودجه (1360) به دورنگري تغذيه برا ورد نيازمنديهاي جامعة ايران به موادغذايي پرداخته كه مبناي ا ن سه فرض اساسي زير است: - 1 عضو هيي ت علمي سازمان تحقيقات و ا موزش كشاورزي 1. تعيين نيازمنديهاي جامعه به مواد مغذي با استفاده از معيارهاي تغذيه اي و تبديل نيازمنديها از صورت مواد مغذي به مواد غذايي و پيش بيني نيازمنديهاي سال 2. محاسبة مصرف مواد غذايي بر اساس بررسيهاي بودجة خانوار در گروههاي مختلف درا مدي با فرض ادامة روند مصرف فعلي كالري و پروتيين مورد نياز تقاضاي ا تي موادغذايي محاسبه گرديده است. 3. پيش بيني موادغذايي بر اساس الگوي مصرف كشورهاي پيشرفته در سال 1369 مركز تحقيقات اقتصادكشاورزي با بررسي تقاضاي مرغ و تخم مرغ در مناطق شهري و روستايي و برا ورد معادلات تقاضاي تك معادله اي تقاضاي ا تي گوشت مرغ و تخم مرغ را در قالب دو سناريو به صورت نقطه اي در فاصلة زماني 5 ساله برا ورد مي نمايد. بر اساس برنامة كلان اقتصادي كشور در طول برنامة اول با فرض ثبات بعد خانوار جمعيت كشور به تفكيك شهري و روستايي در مدل پيش بيني وارد شده و بر اساس استمرار وضع موجود در شرايط توليد هزينة توليد و توزيع گوشت مرغ از يك سو شرايط توليد هزينه ها و نحوة توزيع گوشت قرمز از سوي ديگر سناريوي اول بنا گرديده و با پيش بيني رشد 0/5 درصدي در مخارج خانوار و حذف توزيع كوپني گوشت مرغ محاسبات انجام مي شود. سناريوي دوم با همان فرض سناريوي اول شكل مي گيرد و نتيجه ا نكه با متوقف شدن توزيع كوپني مصرف سرانة خانوارها در مناطق شهري كاهش ولي مصرف سرانة مرغ براي خانوارهاي روستايي افزايش مي يابد. در مطالعه اي با عنوان «تخصيص بهينة منابع جهت حصول خودكفايي در تا مين گوشت قرمز» در سال 1374 با تا كيد بر توليد و پيش بيني ا ن با نرخ رشد جمعيت معادل 3 درصد و افزايش مصرف گوشت قرمز معادل 3 درصد در سال و ثبات
در تكنولوژي توليد و مصرف پيش بيني گرديده و مقدار كسري توليد مشخص مي شود. مو سسة پژوهشهاي برنامه ريزي در اقتصادكشاورزي نيز در سال 1380 بر اساس الگوي مناسبي از عرضة موادغذايي براي افق با هدف رفع نارساييهاي الگوي فعلي در خصوص تنظيم موادغذايي مصرفي براي يك جامعه با توجه به روند گذشته و الگوي فعلي عرضه و مصرف موادغذايي قابليت افزايش توليد محصولات كشاورزي تا مين نياز جامعه به انرژي و مواد مغذي افزايش تنوع در مصرف غذايي كاهش مصرف گندم كاهش مصرف قند و شكر كاهش سهم كربوهيدراتها در تا مين انرژي افزايش مصرف فراورده هاي حيواني به ويژه گوشت شير و لبنيات و افزايش مصرف سبزي و ميوه اقدام به پيش بيني تقاضا براي اقلام عمدة موادغذايي مي نمايد و نگاه عمده به نياز تغذيه اي فرد و جمعيت در كشور مي باشد. اصولا در پيش بيني تقاضا دو روش وجود دارد يكي ا نكه بر اساس پيش فرض استمرار وضع موجود از نقطه نظر ثبات قيمتهاي نسبي و روند مجموع مخارج مصرفي خانوار در سالهاي ا تي به صورت نسبتا ثابت و رشد مشخص براي خانوارهاي شهري و روستايي و ثبات بعد خانوار پيش بيني انجام مي گيرد و ديگر ا نكه با بكارگيري معادلاتي كه براي تقاضاي گوشت در خانوار شهري و روستايي برا ورد شده و با استفاده از كششهاي قيمتي و هزينه اي ميزان متوسط تقاضاي كالادر شرايط خاص براي مناطق شهري و روستايي پيش بيني انجام گيرد. در روش دوم محاسبة نرخ رشد هزينه نرخ رشد قيمت و نرخ رشد جمعيت نيز داراي اهميت بوده و بر اساس فروض اتخاذ شده دربارة هر كدام و تعميم روند گذشته با توجه به كششهاي برا وردشده عمل ميشود. مطابق روشي كه توسط بلورفروش (1977) مورد استفاده قرار گرفته و ديگران نيز از ا ن استفاده كرده اند ابتدا نرخ رشد متغيرهاي مو ثر در تقاضاي گوشت مانند نرخ رشد جمعيت نرخ رشد درا مد(هزينه) خانوار نرخ رشد قيمتها به طرق مختلف جداگانه محاسبه و روند گذشته به ا ينده تعميم داده مي شود و براين اساس رشد تقاضاي كالاي مورد نظر با استفاده از مدل زير محاسبه مي گردد. d = (1+ eη / 100 p ε / 100 + p ε / 100) (1+ π / 100) 1 i i i ii j i j كه در ا ن : : d نرخ رشد ساليانه تقاضا براي كالاي i براي i خانوار يا فرد : e نرخ رشد هزينه يا درا مد فرد يا خانوار i كشش هزينه اي (درا مدي) براي كالاي : η i i نرخ رشد قيمت ساليانه كالاي : p i i كشش قيمتي تقاضا براي كالاي : ε ii : p نرخ رشد ساليانه قيمت كالاي جانشين j : ε i j كشش تقاطعي براي كالاي I با توجه به كالاي j : π متوسط نرخ رشد ساليانه جمعيت ا نچه در اين روش بسيار اهميت دارد نحوه محاسبه نرخ رشد هزينه (درا مد) نرخ رشد قيمتها و نرخ رشد جمعيت مبتني بر تعميم روند گذشته به ا ينده و فروض اتخاذ شده براين اساس خواهد بود. با توجه به غيرواقعي بودن روش دوم و عدم انطباق ا ن با شرايط اجتماعي و اقتصادي كشورهاي درحال توسعه خصوصا در مناطق شهري و روستايي به نظر مي رسد روش اول در عين سادگي داراي دقت بيشتر بوده و روند ا ينده چيزي جداي از تداوم وضع گذشته و حال نخواهد بود وتجربه نشان مي دهد اهداف بلندپروازانة برنامه اي نيز امكان تحقق كمتري پيدا مي كند. روش تحقيق در تحقيق حاضر با اين فرض كه شرايط ا ينده با الهام از شرايط گذشته شكل مي گيرد و تا ثير متغيرهاي مختلف قيمتي درا مدي هزينه اي در رابطة تعاملي خود شرايط موجود را در ميزان مصرف ميزان توليد سهم هزينه براي كالاهاي مورد بررسي فراهم ا ورده است و اين تعامل در ا ينده نيز وجود خواهد داشت با استفاده از روش هموارسازي نمايي كه در فصل سوم تحقيق به صورت مشروح ا اراي ه گرديد به پيش بيني عرصه و تقاض و روند تغييرات متغيرهاي اساسي براي انواع گوشت مي پردازيم. ٢٦
يكي از موفقترين روشهاي پيش بيني بر اساس روشهاي مدل هاي هموارسازي نمايي مي باشد. كه داراي انواع مختلفي مي باشند و هر كدام داراي خاصيتي است كه متوسط وزني مشاهدات گذشته را با وزنهاي نسبتا بيشترمشاهدات جديد نسبت به مشاهدات قديميتر پيش بيني مي نمايد. نام exponential smoothing منعكس كنندة اين حقيقت است كه همانطور كه مشاهدات قديميتر مي شوند اثر وزني ا نها به صورت نمايي كاهش پيدا مي كند. بر اساس اين تكنيك (Es) مي توان با مطالعة اتفاقات گذشته رويدادهاي ا ينده را پيش بيني نمود و با بكاربردن متوسط هاي وزني براي يكنواخت كردن ارزشهاي گذشته قادر خواهيم بود كه مقدار در دورة بعدي را پيش بيني نماييم. منطق حاكم بر مدل هموارسازي نمايي به صورت زير است. اگر داشته باشيم كه: P t+1 = P t + α ( Y t - P t ) كه: مقدار پيش بيني شده در زمان 1+t : P 1+t t مقدار پيش بيني شده در زمان : P t t مقدار واقعي در زمان : Y t : a ضريب ثابت هموارسازي اگرچه تاريخ هموارسازي نمايي به حدود دهة 1950 برمي گردد اما مدل بندي ساختاري از جمله مدل هاي تصادفي محاسبه هاي راستنمايي فواصل پيش بيني و روشهايي براي انتخاب مدل تا كار هيندمن كوهلر اشنايدر و گروس Hyndman,) (Koehler, Snyder and Grose 2002 توسعه پيدا ننمود. پگل ) 1969 (Pegels يك طبقه بندي از روشهاي هموارسازي نمايي پيشنهاد داد كه هر روش داراي يك جزء روند و يك جزء فصلي بودند. اين روش بعدا بوسيلة گاردنر ) 1985 ( Gardner گسترش پيدا نمود. اين روشهاي فرضي در جدول زير ا مده است: Trend Component N(none) A (additive) M(mulriplicative) D(damped) N (none) NN AN MN DN Seasonal Component A (additive) NA AA MA DA M (mulriplicative) NM AM MM DM ٢٧ بعضي از اين روشها از ديگر روشها بهتر مي باشند. بعنوان مثال خانة NN توصيف كنندة روش هموارسازي يكنواخت (يا ) SES خانة AN نشانگر روش هالت (Holt) خطي براي روش Holt-Winters جمع پذير خانة AA و براي روش Holt-Winters ضربپذيرميباشند. خانه هاي ديگر مطبق بر روشهايي كه كمتر استفاده مي شوند اما مشابه با روشهاي ديگر مي باشند. در اين قسمت ما يك معرفي ساده براي شناخته شده ترين روش هموارسازي نمايي يعني هموارسازي نمايي ساده (NN) خواهيم داشت: هموارسازي نمايي يكنواخت يك مدل ساده و عملي براي سريهاي زماني كه هر مشاهده را مركب از يك ثابت b و يك جزء خطا x t =b+ε t در نظر مي گيرد كه: (اپسيلون) ε ثابت b در هر بخش از سريها نسبتا با ثبات است اما ممكن است به ا رامي در طول زمان تغيير نمايد. در شرايط مناسب يك راه براي جداكردن ارزش واقعي b و بالتبع بخش سيستماتيك و يا قابل پيش بيني سريها محاسبة يك نوع moving average مي باشد جاييكه به مشاهدات فعلي و قبلي (جوانتر) وزنهاي بزرگتري در قياس با مشاهدات قديميتر داده مي شود. هموارسازي يكنواخت دقيقا چنين وزن دهي را به عهده دارد كه وزنهاي نمايي كوچكتر را به مشاهدات قديمي تر مي دهد. فرمول ويژة هموارسازي يكنواخت ساده به صورت زير است: S t = α X t + (1-α) S t-1 وقتي بازگشتي به مشاهدات متوالي در سريها داريم هر مقدار جديد هموارشده (پيش بيني) بعنوان متوسط وزني مشاهدة جاري و مشاهدة هموارشدة قبلي محاسبه مي شود در عوض مشاهدة هموارشدة قبلي از مقدار مشاهده شدة قبلي و ارزش هموارشده قبل از مشاهدة قبلي محاسبه شده بود و به همين ترتيب. بنابراين هر مقدار هموارشده متوسط وزني مشاهدات قبل است كه وزنهاي كاهش يافته به صورت نمايي به مقدار پارامتر α (ا لفا) بستگي دارد. اگر α برابر با يك باشد ا نگاه بايستي به طور كلي از مشاهدات قبلي چشم پوشي نمود. اگر α برابر با صفر باشد ا نگاه بايستي كاملا از مشاهدات فعلي چشم پوشي نمود و ارزش هموارشده كاملا شامل مقدار هموارشدة قبلي است (كه بوسيلة ارزشهاي هموارشدة قبل از ا ن محاسبه مي گردند و به همين ترتيب. بنابراين تمامي مقادير هموارشده او لية S0 مي باشند.) معادل با مقادير هموارشدة مقادير α بين اين دو مقدار نتايج ميانه اي را بوجود مي ا ورند. انتخاب بهترين مقدار a پارامترهاي هموارسازي اغلب با يك جستجوي نامنظم در فضاي پارامترها انتخاب مي شوند كه اين باعث گرديده است كه براي α مقادير مختلفي بدست مي ا يد. براي مثال با 0.1=α تا 0.9=α براي بوجودا وردن كوچكترين مجموع مربعات (يا ميانگين مربعات) براي باقيمانده ها انتخاب مي گردد (مقادير مشاهده شده منهاي مقادير يك پيش بيني جلوتر اين ميانگين مربعات خطا به
ميانگين مربعات قبلي نيز اشاره مي نمايد. مدل هاي فصلي و غيرفصلي با و بدون روند علاوه بر روش هموارسازي نمايي ساده مدل هاي پيچيده تري نيز براي منطبق نمودن سريهاي زماني با اجزاء فصلي و روندي نيز تكامل يافته است. عقيدة عمومي در اينجا اين است كه پيش بيني نه تنها از مشاهدات متوالي قبلي محاسبه مي شود (همانند هموارسازي نمايي ساده) بلكه يك روند وابسته (هموارشده) و جزء فصلي نيز مي توان به ا ن اضافه نمود. بعضي از اطلاعات سريهاي زماني داراي الگوهاي فصلي دوره اي مي باشند. براي مثال فروش سالانة اسباب بازي در ماههاي نوامبر و دسامبر بالاترين ميزان و در طي تابستان زماني كه بچه ها در تعطيلات هستند با يك ميزان اندك افت در فروش را دارد. احتمالا اين الگو هر ساله تكرارخواهد شد بهرحال مقدار نسبي افزايش در فروش در طي دسامبر ممكن است كه از سالي به سال ديگر تغيير اندكي داشته باشد. بنابراين براي هموارسازي اجزاء فصلي به طور مستقل استفاده از يك پارامتر اضافي مفيد مي باشد پارامتري كه معمولا با δ (دلتا) نشان داده مي شود. اجزاء فصلي در طبيعت مي توانند جمع پذير و يا ضرب پذير باشند. فرض كنيم كه ما قصد داريم مقدار بعدي سري زماني Y t كه يكي از مشاهدات ما مي باشد را پيش بيني نماييم. پيش بيني ما با Yt-1 مشخص مي گردد. وقتي كه مشاهدة Y t در دسترس مي باشد خطاي پيش بيني 1-t Y t - Y مي باشد. روش هموارسازي نمايي ساده پيش بيني را بر اساس دورة قبلي انجام مي دهد و ا ن را با استفاده از خطاي پيش بيني تعديل مي نمايد. در اين صورت پيش بيني براي دورةبعدي عبارتست از : Y t = Y t-1 + a(y t - Y t-1 ) كه a يك عدد ثابت بين بين صفر و يك مي باشد. اينچنين به نظر مي رسد كه پيش بيني جديد بر اساس پيش بيني قديم بعلاوة يك تعديل براي خطايي است كه در پيش بيني گذشته اتفاق افتاده است. وقتي كه a داراي يك مقدار نزديك به يك است پيش بيني جديد شامل يك تعديل كنندة ماهيتي براي خطا در پيش بيني قبلي است. برعكس وقتي كه a نزديك به صفر است پيش بيني جديد به ميزان بسيار كمي تعديل مي گردد. روش ديگر نوشتن معادلة بالا به صورت زيراست: Y t = ay t +( 1 - a) Yt-1 پيش بيني Y t بر اساس وزنه اي جديدترين مشاهدات Y t با مقدار وزن a و وزنهاي جديدترين پيش بيني ها با يك وزن 1- a مي باشد. كاربردهاي هموارسازي نمايي بهتر مشخص مي گردد اگر معادلة بالا با جايگزيني Yt-1 با اجزا خود به صورت زير نشان داده شود: Y t = ay t + ( ١- a)[ay t-1 + (1 - a)yt-2] = ay t + a( ١- a)y t-1 + (1 - a)2y t-2 اگر فرايند جايگزيني را با جايگزين كردن 2-t Y به جاي اجزايش تكرار كنيم نتيجه به صورت زير درميا يد: Y t = ay t + a(١- a)y t-1 + a(1- a)2y t-2 + a(1- a)3y t-3+ a(1 - a)4y t-4 + a(1 - a)5y t-5 + + a(1 - a)t-1y 1 +(1 - a)ty0 بنابراين Y t نشاندهندة moving average وزني تمام مشاهدات گذشته با وزنهاي نمايي كاهشي مي باشد از اينرو نام هموارسازي نمايي به ا ن اطلاق مي گردد. براي پيش بينيهاي با محدوده هاي طولانيتر فرض مي گردد كه تابع ط ح است. يعني پيش بيني مس Y t (h) = Y t (1), h = 2, 3,.... يك تابع پيش بيني مسطح به اين علت استفاده مي گردد كه روش هموارسازي نمايي ساده براي اطلاعاتي كه داراي هيچ گونه روند هيچ فصل و يا ٢٨
الگوهاي ديگر نيستند بهتر كار كند. سال جدول (1): پيش بيني مصرف سرانه وتقاضاي كل انواع گوشت در ايران تا سال مصرف سرانه گوشت قرمز ميزان مصرف سرانه گوشت مرغ ميزان مصرف سرانة ماهي تقاضاي كل گوشت قرمز تقاضاي كل گوشت مرغ تقاضاي كل گوشت ماهي 412.79 935.29 786.77 6.17 13.98 11.76 1381 437.02 980.27 798.69 6.38 14.34 11.66 461.23 1031.1 810.3 6.58 14.71 11.56 1383 486.79 1080.39 821.59 6.79 15.07 11.46 1384 512.28 1131.57 831.82 6.99 15.44 11.35 539.17 1183.92 842.45 7.2 15.81 11.25 1386 565.96 1236.7 852.76 7.4 16.17 11.15 1387 594.17 1291.4 861.98 7.61 16.54 11.04 622.25 1346.49 871.63 7.81 16.9 10.94 1389 651.79 1403.54 880.97 8.02 17.26 10.84 1390 681.99 1460.94 889.99 8.23 17.63 10.74 712.03 1520.34 897.55 8.43 18 10.63 1392 743.56 1580.92 906.21 8.64 18.37 10.53 1393 774.88 1641.8 914.26 8.84 18.73 10.43 807.74 1704.73 921.98 9.05 19.1 10.33 1395 840.36 1767.93 928.48 9.25 19.46 10.22 1396 874.54 1832.2 935.55 9.46 19.83 10.12 808.45 1899.65 942.3 9.66 20.2 10.02 1398 943.95 1966.33 947.78 9.87 20.56 9.01 1399 979.16 2035.13 953.88 10.07 20.93 9.81 ٢٩ ما خذ: يافته هاي تحقيق با توجه به تداوم وضع موجود ميزان مصرف سرانه گوشت قرمز از 11/76 كيلوگرم در سال 1381 به 9/81 كيلوگرم در افق كاهش يافته و مصرف سرانه گوشت مرغ از 13/98 كيلوگرم در سال پايه به 20/93 كيلوگرم افزايش خواهد يافت. مصرف سرانه ماهي نيز براساس برا ورد انجام شده از 6/17 كيلوگرم در سال 1381 به 10/07 كيلوگرم در سال افزايش خواهد يافت. جدول 1 نشان دهنده مصرف سرانه انواع گوشت پيش بيني شده تا سال از سال پايه 1381 مي باشد و نمودار (1) بر اساس روند موجود از سال 1358 تا سال 1380 و حفظ ا ن روند از سال 1380 807/74 و 979/16 تن مي باشد. ميزان مصرف سرانه گوشت قرمز تا نشاندهندة افزايش تقاضا براي مصرف گوشت مرغ و ماهي و كاهش ا ن براي گوشت قرمز خواهد بود. لذا در جهت تا مين اين نياز اقدامات برنامه اي بايد شكل گيرد. جدول (1) تقاضاي انواع گوشت را در كشور در افق نشان مي دهد. بر اساس روند گذشته مقدار تقاضاي گوشت قرمز در سالهاي 1395 1390 و به ترتيب برابر با 831/82 880/97 921/98 و 953/88 تن مي باشد و همچنين مقدار تقاضاي گوشت مرغ در سالهاي ذكرشده برابر با 1704/73 1403/54 113/57 و 2035/13 و براي گوشت ماهي تقاضاي بالقوة موجود به ترتيب برابر با 651/79 512/28 20 15 10 5 0 ميزان مصرف سرانه گوشت قرمز
25 ميزان مصرف سرانه گوشت مرغ 20 15 10 5 0 ميزان مصرف سرانه گوشت مرغ ميزان مصرف سرانه گوشت ماهي 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 ميزان مصرف سرانه گوشت ماهي نمودار (1): الگوسازي مصرف سرانه انواع گوشت در كشور بر مبناي مصرف دوره زماني 1380-1358 با توجه به روند گذشته در تخصيص منابع براي توليد گوشت قرمز مرغ و ماهي نيز ميزان عرضه در افق قابل برا ورد است. ميتوان بيان داشت كه دهة گذشته با توجه به مناسب بودن سطح قيمتها منابع سرمايهاي جهت توليد محصولات پروتييني تا حد مناسب تخصيص يافته و ظرفيت موجود پاسخگوي نياز توليد در بخش خواهد بود. جدول (2) با نگاه توان عرضه سطح توليد و عرضة گوشت قرمز مرغ و ماهي را در كشور نشان ميدهد كه براي سالهاي 1395 1390 و مقدار توليد گوشت قرمز به ترتيب 1010/48 921/84 833/21 و 1099/12 هزار تن و در مقابل توليد گوشت مرغ با افزايش قابل توجه براي سالهاي ذكرشده برابر با 1586/19 1352/56 1118/93 و 1982/18 هزار تن خواهد شد و توليد ماهي نيز با توجه به افزايش تقاضاي ا ن در سالهاي ذكر شده و گسترش صنعت پرورش ماهي به 606/54 539/69 472/84 و ٣٠
673/39 هزار تن خواهد رسيد. جدول 2: پيش بيني توليد و عرضه انواع گوشت در ايران تا سال (هزارتن) ميزان توليد گوشت ماهي ميزان توليد گوشت مرغ ميزان توليد گوشت قرمز سال 419.37 932.03 762.30 1381 432.74 978.75 780.02 446.11 1025.48 797.75 1383 459.47 1072.20 815.48 1384 472.84 1118.93 833.21 486.21 1165.65 850.93 1386 499.58 1212.38 868.66 1387 512.95 1259.11 886.39 526.32 13.05.83 904.12 1389 539.69 1352.56 921.84 1390 553.06 1399.28 939.57 566.43 1446.01 957.30 1392 579.80 1492.74 975.02 1393 593.17 1539.46 992.75 606.54 1586.19 1010.48 1395 619.91 1632.91 1028.21 1396 633.28 1679.64 1045.93 646.65 1726.36 1063.66 1398 660.02 1773.09 1081.39 1399 673.39 1819.82 1099.12 ما خذ: يافته هاي تحقيق روند پيش بيني عرضه براساس پتانسيلهاي بالفعل در كشور از سال 1358 تا سال 1380 اين فرصت فراهم مي سازد كه جريان توليد و عرضه محصولات پروتي ين حيواني از سال 1381 تا سال به رشته ترسيم درا يد. نمودار (2) روند را نشان ميدهند. 1200 1000 800 600 400 200 مقدار توليد گوشت قرمز 000 ٣١ مقدار توليد گوشت قرمز
2000.00 1500.00 1000.00 500.00 0.00 مقدار توليد گوشت مرغ 800 مقدار توليد گوشت ماهي 600 400 200 مقدار توليد گوشت ماهي نمودار (2): الگوسازي بلندمدت عرضه انواع گوشت در كشور 0 بر مبناي دوره زماني 1380-1358 با توجه به سير نزولي در واردات گوشت قرمز و مرغ به دليل حركت به سمت خوداتكايي در توليد و ظرفيتهاي ايجادشده روند ا تي براي واردات به صورت منفي در پيش بيني خود را نشان مي دهد و اين مفهوم را مي رساند كه با توجه به سطح توليد امكان صدور برخي از محصولات پروتييني در ا ينده براي كشور فراهم خواهد شد. جدول (3) و نمودار (3) اين واقعيت را به تصوير مي كشند. جدول 3: پيش بيني واردات گوشت قرمز در ايران تا سال (هزار تن) 1390 1389 1387 1386 1384 1383 1381 سال -7/19-3/77-0/35 3/07 6/49 9/90 13/32 16/74 20/16 23/58 مقدار 1399 1398 1396 1395 1393 1392 سال -41/37-37/95-34/53-31/11-27/70-24/28-20/86-14/02-10/60 مقدار ما خذ: يافته هاي تحقيق ٣٢
مقدار واردات گوشت قرمز 400 300 200 100 0-100 نمودار (3): الگوسازي بلندمدت واردات گوشت قرمز با فرض بر اينكه قيمتهاي موجود در بازار براي عرضهكننده تقاضاي خود را فراهم ميسازد و كالايي عرضه ميشود كه تقاضاي ا ن در بازار موجود باشد بر اساس اطلاعات موجود در زمينة سطح تقاضاي مصرفكننده براي انواع گوشت تقاضاي ا تي قابل پيشبيني است. روند موجود در تقاضا براي ا ينده از روند قبلي تبعيت كرده و ميتواند راهنمايي براي سياستگذاري و برنامهريزي باشد. نمودار (4) بيانكننده افزايش چشمگير در تقاضاي گوشت مرغ و همچنين افزايش نسبي در تقاضاي گوشت ماهي و كاهش نسبي در تقاضاي گوشت قرمز خواهد بود. دليل عمدة روند پيشبيني شده ميتواند ناشي از تفاوتها در قيمتهاي نسبي سليقة مصرفكننده و سهولت در فراوري محصول براي مصرف باشد. هزارتن 25000 20000 15000 10000 ٣٣ در كشور بر مبناي دوره زماني 1380-1358 نمودار (4): پيش بيني روند تقاضاي انواع گوشت در كشور از سال 1381 تا 5000 0 1381 1383 1387 1389 1393 1395 1399 تقاضاي گوشت قرمز تقاضاي گوشت مرغ تقاضاي گوشت ماهي تحليل نتايج حاصل از پيش بيني عرضه و تقاضاي گوشت بطور خلاصه نتايج پيش بيني تقاضاي انواع گوشت براساس زمانبندي برنامه توسعه در كشور در ابتدا و انتهاي برنامه چهارم و برنامه پنجم و سال نشان مي دهد كه با توجه به تا ثير همه متغيرهاي تا ثيرگذار تصميم سازي در تقاضا و عرضه انواع گوشت در گذشته اگر مبناي تصميم سازيهاي عرضه و تقاضا در ا ينده قرار گيرد و با فرض ثبات در شرايط اقتصادي و اجتماعي كه فرض معقولي در پيش بيني تلقي مي گردد هرچند اگر تغييرات اساسي در هركدام از متغيرها مي تواند موجب تغييرات ساختاري را فراهم سازد كه در زمان خود نياز به بررسي داشته و قابل پيش بيني دقيق نيست بطور مثال پيوستن ايران به سازمان تجارت جهاني (WTO) يك پديده نو در اقتصاد تلقي شده و اثرات ا ن در سطح عمومي قيمتها و ساير متغيرها قابل توجه خواهد بود. در عين حال پيش بيني مي شود كه براساس روند گذشته تعادل نسبي براي عرضه و تقاضاي گوشت قرمز و گوشت مرغ فراهم گردد و بدليل اينكه گوشت كالايي است كه پس از توليد بايد عرضه شود و نگهداري ا ن به صورت دام زنده داراي هزينه
براي توليدكننده و كشتار عدم عرضه و انجماد ا ن از ارزش ريالي ا ن مي كاهد لذا مي توان گفت كه توليد معادل عرضه در بازار خواهد بود. جدول (4) تعادل تقاضاي كل و عرضه كل را براي سالهاي 1381 1384 شروع برنامه چهارم پايان برنامه چهارم 1389 شروع برنامه پنجم 1393 پايان برنامه پنجم و سال نشان مي دهد. جدول (4): مقايسه عرضه و تقاضاي انواع گوشت پيش بيني شده در كشور در سال هاي منتخب (هزار تن) تقاضا عرضه شرح گوشت قرمز گوشت مرغ گوشت ماهي گوشت قرمز گوشت مرغ گوشت ماهي 37/419 03/932 30/762 79/412 29/935 77/286 1381 47/452 20/1072 48/815 79/486 39/1080 59/821 1384 95/512 11/1252 39/886 17/594 40/1291 98/861 32/526 83/1305 12/904 25/622 49/1346 63/871 1389 80/579 74/1492 02/975 56/743 92/1580 21/906 1393 39/673 82/1819 12/1099 16/979 13/2035 88/953 ما خذ: يافته هاي تحقيق با توجه به نتايج بدست ا مده مقدار تقاضاي گوشت نسبت به عرضه ا ن بيشتر بوده و همچنين تقاضا براي ماهي در مقايسه با عرضه ا ن در افق پيش بيني در حال گسترش مي باشد. در صورتيكه تقاضاي گوشت قرمز نسبت به عرضه ا ن از سطح پايينتري برخوردار و ضرورت برنامه ريزي جهت تعادل را در برنامه چهارم و پنجم اجتناب ناپذير مي سازد. پيش بيني مي شود عرضه گوشت قرمز نسبت به تقاضاي ا ن افزايش يافته و صادرات اين محصول مدنظر قرار گيرد. ولي كماكان مازاد تقاضاي گوشت مرغ و ماهي بر عرضه ا ن قابل تصور است. در جهت بررسي دقت و صحت پيش بيني انجام شده از ا نجاكه سال 1381 در مقاطع زماني پيش بيني واقع گرديد و براساس ا مار موجود اطلاعات واقعي از مقدار عرضه انواع گوشت و تقاضاي ا ن گزارش شده است در سال 1381 مقدار واقعي توليد گوشت قرمز 766/6 هزار تن اعلام شده كه رقم پيش بيني 762/3 هزار تن است كه يك خطاي 0/56 درصدي را نشان مي دهد. در رابطه با توليد گوشت مرغ رقم واقعي عرضه در سال 1381 معادل 941/5 هزار تن بوده در صورتيكه رقم پيش بيني شده 932/03 هزار تن است و خطاي برا ورد مدل تقريبا يك درصد است. در پاسخ به اين سي وال كه ا يا امكان افزايش تقاضا و عرضه براي گوشت تا اين حد فراهم است مي توان اشاره نمود كه در سال 1360 عرضه گوشت مرغ 245 هزار تن بوده كه در سال 1380 به 885 هزار تن افزايش يافته است و ظرفيتهاي خالي موجود در اين صنعت امكان توسعه را فراهم مي سازد. اضافه مي شود متوسط مصرف سرانه گوشت مرغ در سال 1360 برابر 6/68 كيلوگرم بوده كه در سال 1380 به 13/62 كيلوگرم افزايش يافته است. فهرست منابع 1. اسد سنگابي فرد س. (1369) درا مدي بر روشهاي برا ورد تقاضا روند نشريه علمي تخصصي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران سال اول شماره دوم. 2. اسفندياري ع. () تحليل و بررسي قيمت تمام شدة گوشت مرغ قبل و بعد از تغيير نرخ ارز (شناور به واريزنامه اي) پايان نامة كارشناسي ارشد مركز ا موزش عالي امام خميني وزارت جهادكشاورزي. 3. بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران شاخصهاي قيمت ادارة ا مار اقتصادي (1380- (1350 4. ترازنامة غذايي ايران (1381) وزارت جهادكشاورزي مو سسة پژوهشهاي برنامه ريزي و اقتصادكشاورزي. 5. درودچي خ. (1365) پيش بيني عرضه و تقاضاي گندم برنج و گوشت قرمز در ايران در سالهاي 1365 تا 1375 پايان نامة كارشناسي ارشد دانشگاه شيراز شيراز. 6. سالنامة ا ماري شيلات (1381) دفتر طرح و توسعه. 7. طبيبيان. م. () پيش بيني نيازهاي مصرفي سرانة كالاي اساسي با استفاده از دستگاه معادلات مخارج خطي مجلة برنامه و توسعه شمارة يك. 8. قرشي ابهري ج. (1371) توابع تابع تقاضا و پيش بيني نياز ا تي گوشت پايان نامة كارشناسي ارشد دانشگاه شيراز. 9. Bloorforoosh. M. (1977), Demand estimation of meat in Iran. Ph.D Thesis, Iowa State University. Ames. Iowa. ٣٤